بازیابی اطلاعات ( ریکاوری اطلاعات Data Recovery )
بازیابی اطلاعات ( ریکاوری اطلاعات / دیتا ریکاوری ) به روند دستیابی به اطلاعات غیر قابل دسترس رسانه های جانبی ذخیره ساز اطلاعات ، اطلاعات آسیب دیده و هر نوع از داده که دسترسی به آنها به صورت معمول غیر قابل ممکن شده است، می گویند .
بازیابی اطلاعات در واقع همان دسترسی به اطلاعاتی است که بر روی رسانه ای ذخیره ساز اطلاعاتی مانند هارد دیسک اکسترنال( External Hard Disk ) ، هارد دیسک اینترنال ( Internal Hard Disk ) ، درایو های جامد ذخیره ساز اطلاعات ( SAS ) ، فلش مموری ( Flash ) ، نوارهای مغناطیسی ذخیره ساز اطلاعات ، سی دی ( CD ) ، دی وی دی ( DVD ) ، Raid و … ذخیره شده است می گویند . بر اثر آسیب فیزیکی به ذخیره ساز اطلاعات یا آسیب منطقی فایل های سیستمی که باعث عدم دسترسی به اطلاعات روی رسانه ذخیره ساز شوند نیاز است که اطلاعات ریکاوری شوند .
شایع ترین سناریوی بازیابی اطلاعات معمولا شامل بازیابی اطلاعات نارسایی سیستم عامل ، ریکاوری اطلاعات آسیب دیده رسانه و … ( نوعا از روی یک تک دیسک و تک سیستم عامل ) است که در آن هدف دسترسی به فایل ها و اطلاعاتی است که دیگر به صورت معمول قابل ستیابی نیستند . در برخی موارد بازیابی اطلاعات یا همان دیتا ریکاوری به آسانی و به کمک نرم افزار های ابتدایی صورت میگرد ؛ به این صورت که دیسک پشتیبان داخل دستگاه قرار داده می شود و رسانه های دیگری نیز برای ذخیره داده ها وصل می شود و تمام اطلاعات بازیابی شده به درونه رسانه جدید انتقال داده می شود .
سناریوی دیگر ، شامل مواردی است که دیسک یا خود رسانه ذخیره ساز دچار مشکل شده و فایل های سیستمی یا پارتیشن ها و یا حتی در موارد کل رسانه ذخیره اطلاعات غیر قابل شناسایی باشد . در تمامی این موارد بازیابی اطلاعات ( ریکاوری اطلاعات ) به آسانی امکان پذیر نیست . بسته به مشکلی که رخ داده است ، راه حل های بازیابی اطلاعات ، اصلاح فایل های سیستمی ، سلول های ذخیره ساز داده ها ، یا تکنیک های بازیابی اطلاعات هارد دیسک است که مبتنی بر بازیابی اطلاعات نرم افزاری ، بازیابی اطلاعات سخت افزاری-با تکیه بر نرم افزار سخت افزار موجود ( که مبتنی بر ترمیم قسمت هایی است که Servic Area آنها دچار مشکل شده است ) می باشد که در برخی موارد منجر به جایگزینی قسمت آسیب دیده می شود که به جراحی هارد دیسک معروف است . در صورتی که ریکاوری اطلاعات بسیار مهم باشد و دیسک به گونه ای غیر قابل ترمیم باشد و تمرکز بر روی بازیابی اطلاعات یک باره باشد ، راه حل این موضوع ، تنها ریکاوری داده هایی است که امکان آنها وجود دارد .
در سناریوی سوم ، داده ها از روی رسانه های ذخیره ساز اطلاعات پاک می شده اند . نوعا ، محتویات پاک شده به سرعت از روی رسانه ذخیره ساز پاک نمی شوند ؛ مگر زمانی که دایرکتوری یا مرجع دستیابی به آنها از روی رسانه پاک شود و از نظر رسانه آن قسمت از حافظه خالی از داده تلقی شود و آماده نوشتن قرار گیرد . در این صورت نیز معمولا تا زمانی که فرایند ثبت اطلاعات جدید بر روی آن قسمت صورت نگیرد ، محتوای اصلی همچنان بر روی حافظه های ذخیر ساز اطلاعات یا رسانه ها باقی است ؛ البته ممکن است قسمت هایی از داده ها از یکدیگر گسسته شده باشد اما همچنان قابل ریکاوری است .
اصطلاح ” بازیابی اطلاعات ” در زمینه هایی مانند پزشکی قانونی یا جاسوسی نیز کاربرد دارد و در آن ، داده بجای اینکه آسیب دیده باشند ، رمز گذاری شده یا پنهان شده اند ، و وظیفه ریکاوری اطلاعات ، دسترسی به این قبیل داده هاست . این شاخه از بازیابی اطلاعات نیز در حال رشد و گسترش است .
آسیب فیزیکی
بسیاری از مشکلات دسترسی به اطلاعات ، به دلیل آسیب های فیزیکی است که برای حافظه های جانبی و رسانه های ذخیره ساز رخ می دهد . CD-ROM ها ممکن است سطح فلزی رنگ خود یا رنگ لایه خود را از دست بدهند ؛ در هارددیسک ها نیز ممکن است هر کدام از مشکلات مکانیکی مرتبط با سخت افزار مانند کرش کردن هد هارد دیسک یا خرابی موتور هارددیسک رخ دهد . نوارهای مغناطیسی ذخیره ساز اطلاعات نیز به سادگی شکسته می شوند . حداقل مشکلی که آسیب فیزیکی رسانه ها و حافظه های ذخیره ساز در پی دارد ، آسیب دیدگی یا از بین رفتن برخی از داده ها است و این اتفاق ممکن است در بسیاری از مواقع باث بهم ریختگی ساختاری فایل های سیستمی و در نهایت آسیب دیدن داده ها شود . حل این مشکل می توان فایل های آسیب دیده را با فایل های مشابه و سالم جا بجا کرد .
اغلب مشکلات فیزیکی که برای رسانه های ذخیره ساز اطلاعات و حافظه های جانبی مانند هارددیسک ، فش مموری و … رخ می دهد ، توسط خود کاربر قابل حل نیستند . به عنوان مثال ، باز کردن یک هارددیسک در فضای اتاق باعث می شود که گرد و غبار موجود در هوا ، بر روی پلاترهای هارد دیسک بنشیند و مانع از خواندن اطلاعات آن قسمت از پلاتر ها شود و این مورد خود مشکلات جدیدی را برای هارددیسک به وجود می آورد . بنابراین ، کابران به دلیل نداشتن دانش کامل و تجهیزات لازم ، نمی توانند مشکلات فیزیکی هارد دیسک خود را حل نمایند . شرکت ها و کمپانی های بازیابی اطلاعات با استفاده از کلین روم و تجهیزات مناسب ریکاوری دیتا و بازیابی اطلاعات ، این کار را به نحو اصولی برای شما انجام می دهند .
تکنیک های بازیابی اطلاعات
بازیابی اطلاعات سخت افزار یا رسانه آسیب دیده ، متعدد است . برخی از آسیب های فیزیکی هارد دیسک یا حافظه جانبی را میتوان با جاگزینی آن قطعه یا قسمت سخت افزاری مرتفع نمود . با این روش می توان مشکل فیزیکی رسانه ذخیره ساز اطلاعات را حل کرد اما ممکن است هنوز هم دچار مشکلات منطقی باشد . روش تخصصی تصویر برداری از سطح دیسک ، کمک می کند تا تمامی اطلاعات قابل خواندن بر روی سطح دیست ، بیت به بیت ضبط شود . اطلاعات قابل خواندن برداشته شده از سطح دیسک ، می تواند از نظر منطقی تجزیه و تحلیل شود و می توان با این روش بسیاری از فایل های سیستمی را بازسازی کرد .
تعمیر سخت افزار
یک تصور غلط این است که برد مدار چاپی آسیب دیده (PCB ) را میتوان در حین ریکاوری اطلاعات با PCB سالم تعویض کرد . اگرچه این روش ممکن است در موارد بسیار نادر برای درایو های سخت تولید شده قبل از سال ۲۰۰۳ کار کند ، اما در مورد درایو های سخت تولید شده در سالهای اخیر امکان پذیر نیست .
هر هارد درایو دارای قسمتی است که منطقه سیستمی ( Service Area ) نامیده می شود ؛ این بخش از درایو که به صورت مستقیم برای کاربران قابل دسترسی نیست ، معمولا حاوی سیستم عامل درایو ( firmware ) و اطلاعات تطبیقی آن است که کمک می کند درایو یا رسانه ذخیره ساز با پارامتر های مناسب مدیریت شود . بخشی از سیستم عامل درایو ، وظیفه ثبت سکتورهای خراب موجود بر روی درایو را بر عهده دارد ؛ اساسا به آن قسمت از هارد که دارای سکتور های خراب دارد ، گفته می شود که از نظر فیزیکی برای انباشت اطلاعات فضا وجود دارد اما از نظر منطقی در اصل امکان نوشتن اطلاعات بر روی درایو امکان ندارد . اگر داده های بروی مدار چاپی درایو با داده های روی پلتر همخوانی نداشته باشد ، درایو به درستی کالیبره ( تنظیم ) نمی گردد . در بسیاری از موارد ، صدای کلیکی که از هد دیسک سخت شنیده می شود به این دلیل است که اطلاعاتی که با PCB همخوانی داشته باشد قابل یافتن نیست .
آسیب منطقی
اصطلاح “آسیب منطقی ” اشاره به موردی دارد که خطای رخ داده در دیسک سخت دیگر سخت افزاری نیست و نیاز به راه حل های نرم افزاری دارد .
خطاهای پارتیشن ، فایل سیستم و رسانه های آسیب دیده
در برخی از موارد ، داده های روی هارد دیسک به این دلیل قابل خواندن نیستند که جداول پارتیشن یافایل های سیستمی آسیب دیده اند یا رسانه ها دارای خطاهای گوناگونند . در اکثر این موارد ، حداقل بخشی از داده های اصلی را با اصلاح فایل های سیستمی و جداول پارتیشن آسیب دیده بازیابی کرد . در برخی از موارد ، نرم افزار هایی که برای انجام همین امور ساده مورد استفاده قرار میگیرند ، تا چندین هزار دلار قیمت دارند .
اطلاعات رونویسی شده ( اُور-رایت شده ( Overwritten data ) )
در صورتی که به هر دلیلی بر روی اطلاعات دیسک سخت رو نویسی شود ، فرض اصلی بر این است که داده ها مدت زمان زیادی قابل بازیابی نیستند . در سال ۱۹۹۶ ، یک دانشمند کامپیوتر به نام پیتر گوتمن ، مقاله ای را ارائه کرد که خاطر نشان می کرد با استفاده از انرژی میکروسکوپی مغناطیس میتوان به اطلاعات رونویسی شده دست یافت . در سال ۲۰۰۱ نیز ، مقاله ای با موضوعی مشابه ارائه داد نقد های زیادی را متوجه آن ساخت ؛ در این مقاله به کمک مثال های فراوانی عنوان شده بود که بازیابی اطلاعات رونویسی شده در حال بهبود است . اگرچه ممکن است نظریه گوتمن درست باشد ، اما هیچ روش قابل دسترسی وجود ندارد که بتواند داده های رونویسی شده را بازیابی کند .
درایو های جامد ( SSD ) ، نسبت به هارد دیسک ها ( HDD ) در رونویسی داده ها رویه بهتری دارند که باعث می شود حداقل برخی از داده ها آسان تر ریکاوری شوند . بیشتر SSD ها از فلش مموری برای ذخیره سازی داده ها در صفحات و بلوک ها استفاده می کنند که به کمک آدرس دهی منطقی بلوک ( LBA ) کنترل می شود و به کمک لایه ترجمه فلش مدیریت ( FTL ) می شود . زمانی که FTL یک سکتور را تغییر می دهد ، داده ای در یک مکان جدید از درایو قرار می دهد و داده جدید را در مسیر LBA نشان می دهد . این نحوه مکان بندی اطلاعات جدید باعث می شود که داده های قبلی تا مدتی از سطح دیسک پاک نشوند و قابلیت بازیابی اطلاعات آنها وجود داشته باشد .
بازیابی اطلاعات از راه دور
همواره ضروری نیست که درایو یا رسانه خود را به صورت فزیکی خارج نمود به کارشناسان تحول دهید . در صورتی که بتوانید یک ریموت کنترلر بر روی دستگاهی که درایو آن خراب شده است نصب نمایید و دسترسی به اینترنت نیز داشته باشید ، کار شناسان می توانند اطلاعات شما بازیابی نمایند .
بازیابی اطلاعات به صورت ریموت نیاز به یک ارتباط اینترنتی با پهنای باند کافی دارد که اغلب در کشور ما دسترسی به گزینه های فوق امکان پذیر نیست .
چهار فاز بازیابی اطلاعات
برای بازیابی اطلاعات بسیار مهم است که این چهار مرحل از بازیابی اطلاعات را در بیابیم . هر فاز برای دسترسی و رسیدن به اطلاعات در سطوح مختلف است ؛ هر فاز نیازمند ابزارهای متفاوتی برای بازیابی اطلاعات است و هر فاز باید به درستی انجام شود که مطمئن شویم بیشترین مقدار از اطلاعات طی فرایند بازیابی اطلاعات ، بازگردانده شده است .
فاز یک : تعمیر درایو سخت افزاری
فاز دو : تصویر برداری از درایو برروی یک درایو دیگر
فاز سه : بازیابی اطلاعات ، جدول های پارتیشن و MBR و MFT به صورت منطقی از روی درایو
فاز چهار : ترمیم فایل های بازیابی شده ی آسیب دیده